"Велосипед"

Юрикым аваже выньык курыштмашке нангайыш. Торашке огыл, шке лишнысе Вова коремышке гына. «Мый кузо дене куэ укшым пучкеден кышкаш туналам, а тый кандрашке нумал опташ туналат» мане. Тыгак ыштышт. Юрик пеш окотан выньыклык укшым кандра уылдышыш умал оптыш, а вара нумалтыш нарым ситарымеке, монгыш нумал кондышт. Юрикат изи кылдышым шканже ыштен.
- Авай, - корнышто Юрик йодеш, - молан кукмарий выньыкым оксала налеш, а ме шке курыштына?
- Кукмарий-влак арка велне, пасуан верыште илат, тушто нунын чодра уке. А ме чодран, лап верыште илена. Садлан вет нунотелым пу декат мемнан дек налаш толыт, теле гоч шупшыктат. Ужынат вет? – аваже умылтара.
- Пум витле тенге дене тержым налыт, а выньыклан мынярым пуат, - Юрик аваж деч йодо.
- Выньыкым кодшо телым пятькопек дене налыныт. Тений мыняр дене налаш туналыт, ом пале.
- Пять копек иктыже мо?
- Мужыржо. Выньыкым мужыр дене шотлат. Лужо…
- Лужо пидисят копек, - Юрик вашкен ешарыш. Ик тенгелан коло мужыр кулеш. Пеш шук-ыс? – Юрик кенета аваж век савырнен йодо. – Тыгеже шудо тенгелан кокшудо мужырым курышташ кулеш! Уй-уй-уй!
- Оксаж дене мом ыштынет?
Юрик изиш шоналтышат, каласыш:
- Киношко пураш…
- Но киношко кошташ оксам шке пуэна.
- Адак…
Но мо адак – Юрик тидым ыш ойло.
Кондымо выньыклыкышт коло мужыр лие.
- Тиде тугеже ик тенгаж, - семынже Юрик пелештыш. – Шудо гана тынар дене кондымеке шудо тенгаш лиешь…
- Мом тый эре шудо тенге нерген ойлыштат? – аваже, выньык пургым товар дене торлышыжла, Юрик деч йодо.
- Мый… изи велосипедым, Виктырын ганьым, налнем!
- Но вет тудо тый дечет изилан гына? Тыгай тыйынат кок ияш, кум ияш годымет ыле. Тый ынде кандаш ияш улат. Тыланет вашке кум ораваным огыл, а ачат дене кок ораванымак налын пуэна.
- Шканем огыл, - Юрикат ондак ойлыдымыжым ойла, - а… Валериклан.
- Валерийклан?.. Хм! – аваже шоналтыш. – Чын, Валериклан налын пуаш кулеш ыле.
Шке эргыже ончлно аваже ормо, намысыш пурымо семын лие. Кузе тыге ондак ушеш возын огыл? Иктат йодшо уке, ик икшыват нимом ок ойло… Трук: велосипедым шке налыт! Йоршеш ормашан паша! Тыште шоналтыде ок лий.
- Велосипедым, чынак, налына, - аваже ойла.
Но умбакшым але мом ойлаш, мутым ыш му. Кастене Юрикын ачаже паша гыч тольо, Юрикын шонен пыштымыже тудланат пале лие.
- Айда, выньыкшым ямдылаш коштшан, - ойла. – Тыгеже тудо утларак тыршен ышташ туналеш: вет ончылно – шонымаш шке вий дене шукталтеш! Тиде тудыи утыр пашашке кумыланда. А велосипед шотышто… шоналтена, - кошартыш.
Чынак, эрлашын эрдене эрак Юрик выньык курышташ каяш тарваныш. Шке шонымыжым Валерикланжат ойлен шуктен, очыни: тудыжат кужгыра веле, тарвана. Ынде Юрик кузым, кандрам налын, а Валерий шольыжым поген нумалаш нангая. Валерий торштылеш веле, куанен! Кузе от куане? Веет нуно шкеак кум ораван велосипедым налыт!
Кечевал кочкыш марте кум гана изин-изин нумал кондышт, кас марте адак кок гана. Тиде кечын аваже каен ыш керт: ыш ярсе. Куту толмо деч ончыч эргышт-влакын кондымо выньыклыкыштым пидын оптыш: коло шым мужыр выньык лие!
- Эрла адак каена! – кас кочкыш годым Юрик ден Валерик пеш канашат. Тунамак мыняр кече коклаште велосипедлан оксашым ситарен кертшаш нерген тумаят. Кузе гынат, Юрик ынкумшо классышке тений вончен: шотлен мошта!
Тыге кече почела эрже-касыже кок изак-шоляк выньык деке кумылын коштыч. Аваштат ярсымыж годым миен-миен толеш: теле мончалан ямдыла. Кечывал кече дене курышт толыт, кастене авашт пидын сакала. Куанышт маншыла, икшывышт-влакын йодмыштым авашт шуктен шогыш: чыла нунын выньыкыштым посна вараш пидын, шотлен сакалыш. Юрик шкежат уэш-пачал пеш шотла.
Юрикын ачажын ойлымыжо пеш чынеш лекте: йоча-влак кум кече кокла чарныде выньык деке коштыч. Эсогыл, мор дек кошташат огыт ярсе. Ачаже да аважват ужыт: йоча-влак, чынак, шонымыштым шукташак пижыныт. Чаманенат колтышт. Вара, чытен кертде, кумшо касланже ачашт кас кочкыш годым тыге каласыш:
- Юрик, да Валерикшат, те пеш молодец улыда! Мый велоспипедаш оксам ситараш так ойледа шонышым. Но те шонымыдам шукташак пижында. Тиде сай. Только эрла… ида кай.
Йоча-влак йорт! лийыч.
- Але вет ок сите? – Юрик ойлынеже ыле.
- Моло выньыкшым авада шке ситарен пуа. Мончаш пураш теле гочлан тунар ок кул, а курыштмо выньыкше ынде ятыр погынен.
Телым, чынак, кукмарий-влак пу да выньык деке толаш тунальыч. Юрик шке кидше дене выньыкым шотлен-шотлен, вара гыч наледа, Валерийже кудвечыште шогышо терышке аваж ден пырля нумалаш полша. Уке, оксалан кора огыл; велосипедлан корат огыл. Велосипедым Валерийлан ачаже олыкшудо жапешак Волжск ола гыч налын кондыш. Юрикланже кок ораван велосипедымак Казаньыш миен, налын тольо. Но нуно ынде шке пашашт дене оксан акшым палаш да тудым аклаш тунемыч. Окса так ок тол, тудым шопкерыште але куэрлаште лышташ погымо семын погаш ок лий. А кажне копейкыже паша дене налман. Теве кандаш ияш йоча вий дене ик нумалтышым кондет, а вич мужыр выньык гына лиеш. Ик мужыр выньыкшылан пять копекым гына шотлан. А тылеч ончыч Юрикын ушеш иканат тиде возын окыл ыле. Тудо теве мечым налеш, ала-кудышт йомдарат; теве иктаж могай вес модышым налыкта; турло чия карандашым наледа… Кеч йомеш, кеч уке – иктак: уэш весым налыкта веле! «А вет тудо чыла – окса», - шонкалаш тунале Юрик. А эре йомдараш, айда-лийже кучылташ туналмеке мо лиеш? Ача, ава оксам кушто тынар муэш? Чияш, кочкаш наледаш кулеш…
Юрикын шонымыжо, тыге ушеш пыштымыже вашке Валерий шольыж декат кусныш. Вет тудыжо ынде эре шиштараш да туныкташ тунале:
- Валерий! Туге ит ыште! – йодаш тунале.
Тыге ешыште шиждымын кок изи пашакид ушныш. Пашашт дене тунар огыл, турло наледыме модыш, узгар, кулешан вес арвер пудыргылмо, йомедыме да айда-лийже кучылтмаш чарныш, уэш-пачаш наледаш кулешлык уке лие. Шотлен налмеке гын, чынжымак, тиде пеш кугу полыш лие. Кузе от куане?

С.М. Кушаков
3 июль 1956 ий