"Изи шольым"

Мыйын изи шольым уло. Тудлан чылажат кок ий веле. Мый тудым пешак йöратем: пырля модына, сÿретым ончыктылам, тÿрлым палаш да мутланаш туныктем. А шольым ойлышташ пеш йöрата! Кеч мом ужеш гынат, кеч мом кучен ончен гынат, - йодде ок чыте: йодеш-йодешак! А ешыште ме шукын улына, кö деч йодышташыже сита!
- Ава-ай! Тидыже мо-о? – шуялта. А кидешыже тудо модыш ораважым кучен.
Вашмут налмекше, весе нерген тунамак йодеш веле:
- А тиде мо?
- Тиде – ложаш! – манеш авамже. – Тый ложаш дек ит мий: велен колтет, да лашкам ышташемат мешает!
- Мешаем мо-о? – шуялта. Ну, воштыл колет!
Авам деч кораҥмек, весе деке миен керылтеш веле:
- Иза-ай! Тиде мо-о? Шагат мо-о?
- Шагат.
- Чик-чок ышта мо-о?
- Чик-чок ышта. Только коран: теве изи чача-влакым велен колтет, вара мый ом му. Уке лиеш.
- Уке мо-о?
- Уке. Ну, йöра! – шольым адак öрдыш кораҥеш. Изамже ок покто, а кидше дене шыман «изи чача» вечлаже вес веке кораҥден шогалта. Тушеч то ик винтыжым, то весыжым, кидшым шуялтен-шуялтен налеш.
- Ах, - манеш изамже, - мо коклаште налынат шуктышыч?
- Шуктышым мо-о? – нимо лийдымыла йодеш.
Тыге авамат, изамымат миен тÿкала. Акам декат мöҥгыштак улмыж годым пижедыл йыгыштара. А кастене, ургаш шинчеш гын, йырже гыч ок кай: то ик веч пÿкенышке кÿза, то вес веч. То олымбаке кÿзен шогалеш да, ÿстембакла эҥерта, то акамын йол ÿмбакше кÿзен шчнеже. Ӧрат!
- Вет тыланетак ургем, тувырым ургем, Витя! – манеш акамже. – Ургашемже ит мешае? Вара пава тувырет лиеш!
- Пава мо-о? – шуялтен йодеш. Тиде йодмыжлан кöрак пöртыштö кö улшыжо лоргеат воштылат!
Коштын-коштын, Витя шольым мый декемат шуэш.
- Ака-ай! Акай?
- Мо? – манам мыйже. Южгунам лÿмынак йÿкым пуыдымыла ыштем.
- Тиде мо-о?
- Тетрадь, - манам.
- Тетрадь мо?
- Э! – манам. – Тетрадь.
- А тиде? – туштак кидем гыч ручкам шупшын йодеш.
- Тиде – ручка, - манам. – Колто, мый вет возынем, эрла школыш кайынем.
- Школыш мо-о?
- Школышко, - манам. – Мешает гын, урокем ямдылен ом шукто, вурсат.
- Вурсат мо-о?
Пеш оҥайын шокта ойлымыжо!
- Теве, - манам, - задачем ыштем, возем, вара книгам лудам…
А лудмем тыят колыштат.
- Мыят мо-о?
- Тыят, - манам.
Тудын койышыжак тугай: пытартыш мутым эре уэш йодеш, вара тудым шарнаш тöча.
Мыйже умылтарем. Мыланем-мо? Урокем ямде, авамлан кÿлешым полшенам гын, авам шкеак Витя ден когынянна книгам лудаш ойла, книгаште сÿретым ончена. Тыгай годым Витя пеш чот куана. Паша годым кажне дек пижедылмылат чарна, шкежат ик вер гыч вес верыш перныл ок кошт.
Но вет южгунамже нимолан öрдымö йодышым пуа.
- Акай, куэ молан ошо? – манеш кенета. – А мардежым кö ыштен? Айда кучена!
Мом мый чыла тидлан кенеташте ойлен кертам? Мый але шкежат кумшо класс гыч веле вонченам, налымше классыште тунемам. Налымше классыште тунеммемлажне але тылзырак веле лиеш. Лышташ але оралген веле, кече изиш гына йÿштемден. Витя шольымат садланак почешем пижын лектешат, изиш урем мучко ок ужате: тудат школыш мийеже. Школышкыжо вет йочамак наҥгаяш ок лий, ясле огыл.
- Теве на тыланет, тунем! – мане икана авам. – Тыйынат ынде тунемашет уло. – Витя шольымлан пеш ковра сÿрет-влакым изи альбом гайым налын конден. Шкеже – авам – воштылалят, тувыр мушкаш пиже.
Утлем шоныш дыр? Тиде кече гыч шольым утларак веле чыла дек пижедымлаш тÿҥале.
- Ялт коршаҥге улат, - манеш авамже. – Вет ончо: книгаштет сÿретым ончыктем гын, пава сÿретет кака, мöак лиеш. Осал лиеш!
- Тол, мый ончыктем, - манам мыйже. Авамже, чынжымак, яра але яра огыл, а Витя шольымлан тунамак луктын пыште!
- Теве – имне, - манам. Витя шольымлан сÿретыште имньым ончыктем. – Тиде – ушкал, сöсна, тага.
Имне кузе ышта, сöсна, тага, ушкал – чылаштымат ыштен ончыкташ логалеш. Теве имньыла шинчал колташ толашем, теве ушкалла ломыжалтем, сöснала нюриклен тöчем, тагала тавалтен, ме-е! магыралтем. Витя шольым воштыл куана веле, а мыйже – вÿд лиям, нöрем: чыла семын тöчаш, да сайын ок лек – изи паша огыл. Вет мый айдеме улам, а вольык огыл. Витя шольым гын, тудлан тиде ойлымет ушешат ок воч: воштылеш! Кугуракынже кузе ойлет?
Агытанат, чыват, лудо – комбат, тÿрло кайыкат – суртысыжо, ирже – чыла мыйын роль гочын эртат. Уроклан ямдылымем кокла гычак ик-кок сÿретым ончыктемат, чарна, сита шонем. Уке!
Но мый нигунамат ом сыре. Тыгай годым:
- Витюк, - манам. – Шич пеленем. Теве изиш киз-гиз ручкам дене ыштем, вара тÿгö луктам. Тÿнö тыланет во-вом, чичим, чук-чукым да молым ончыктем. Шич, изишлан, чичалте?
Пеш шып лиеш! Пеленем пурен шинчешат, шинчам колтыде, ÿмбакем онча: ала ондалем? Тиде жапыште урокем ямдылем, коклан ик-кок мут дене шольым адак куандарем:
- Теве лектына веле!
- Веле мо-о? – йодеш.
- Веле, - вашештем.
Вет ойлыдеже ок лий: тудо изишат шып ынеже шинче: теве кидше тетрадь ÿмбаке возеш, ниялкала, теве, шинчашкем чоян ончалын, тетрадь угылым кид йымачем шупшыл лукташ тырша, теве шижынат от шукто – чернила атетым руалтенат шупшеш! Пеш оҥай йоча! Йöратыме веле шуэш, кузе тудым ойлет?
Шольымын вучымо жапше толын шуэш: мый книгамым погемат, кудыжым шафыш, кудым-сумкашкем оптем. Шольым тöршталтен кынелешат, шÿйышкем пижаш тöча.
- От керт, - манам. – Але пеш изи улат.
- Изи мо-о? – манеш.
- Изи.
Кдиышкем наламат, шыман олымбач кÿвар ÿмбаке шогалтем, вуешыже калпакым, йолешыже – тапочкым, юалге деч шокшырак тувырым чиктем. Кудвечышке, тушеч – уремышкат лектын каена.
Ой, уремыштыже! Кудвечыштыжат, уремыштат нигуш пурен кайшашла коеш! Тÿняжым монден шонет, куана. Ик век куржын колтынеже, вес веке! Тыште чывым ужеш: Ке-ке-ке! – манеш; комбым ужеш: «ко-го-гок!» - ышталеш.
Чыла тидым Витя шольым мыйын ончыктылмем, ойлымем гыч шарнаш тырша. Вет авамын налын пуымо сÿретан альбомжым тудо вошт тунем лектын: мый тудлан ужавамат, меранымат, урымат, маскамат, чодражым да южо пушенгыштымат падларенам. Тÿгö лекметыже чыла уэш шарнаш тырша.
Телым ме шольым дене адак ятыр мутым сÿрет-влак почеш, уремыш лектедыме дене тунемна. Уэш яндар да весела шыжат шуэш. Витя шольым пöртыштö шинчыктенат от керт.
- Куэ, - манеш, тÿгö лектешат. – Тудо вуж-ж! ышта.
- Тыге, - манам, - куэ, палышыч. Шокшо кече пелтыме дене лум писын шула. Лум йымач мом гынат чÿҥгедылаш агытан, чыве-влак кудвече капынь да удремыште йыр коштыт.
- Агытан, - манеш шольым. Шкеже моткоч куанен: вет тудо ынде чыве ден агытанымат ойырен мошта.
- Агыта кузе мура, Витя? – мыят туддечын, шкеж семынак, кенета йодам.
- «Ке-кре-кре-ек! Витям виташ петырен кыре-ем!» манын мура, манеш.
Мом каласет? Тудо мыйын ончыч ойлымашкем шке лÿмжымат тушкен керте! Шкеже утен каен воштылеш, агытан кузе кырыме семын ыштен ончыкта, пуйто шулдырым ропкала.
- Тиде – чук-чук, - сöснам ончыкта.
- Ушкал. Тудо му-уу! - манеш.
- А молан ушкал му-уу! манеш? – кенета мый дечем йодеш.
- Ала, - манам мыйже. Нимом ойлаш орамат: - Тудо «кочкаш, пу-уу!» манеш, чай, - манам.
Изи шольымын куанымыже тунарак мыйымат куандара: вет тудо нигунам палыдыме мут-влакым палаш тунемеш! Вет тиде кушмаштыже мыйынат полшымем уло!
Эркын-эркын, кече шокшемдыме семын, ме торашкыракат коштедена.
- Клуб, - манеш. – Магазин.
- Туге, - манам, пеҥгыдедем. – Молодец улат! – манам.
А икана кенета:
- Акай, айда куэм налына? – йодеш.
- Мом? Куэм? Куэм налаш ок лий, - öрын каласышым. – Тудо вет пеш кугу. Кучен ончаш лиеш, теве укшыжым налын кертына. – Куэн ÿлнысо изи укшыжым кучен, рÿзалтен ончыктышым.
Кö пала: ала тудо укшыжым веле налнеже улмаш?
Шошым шырчык, турий, кайык комбо-влак толмо деч ончычак авам:
- Теве шокшо эл гыч мÿндыр уна – кайык-влак толаш тÿҥалыт. Нуно мемнан Витялан у мут-влакым кондат, - манын ыле.
Шырчык-влаклан меат у омарта-влакым ыштен, окна ончыл куэшна, пакчасе ломбеш сакалышна. Тунам мый келгынже шоналтенат омыл: кузе кайык-влак йочалан шошым у мутым кондат? Кайык-влакын мурышт кудвечыште да пакчаштат, пакча шенгелсе пасу ÿмбач турий мурыжат шергылташ тÿҥалмеке, мый шке ужым: Витя у мутым палаш тÿҥале, тиде палымаштыже – адак ятырже мый полшенам. Мый тудыжымат шижын омыл: вет тÿгö лектеден коштмаштыже шокжо кече дене кырля тудат эре у мутым пален шоген? А мÿндырнысö уна-влакше эше у мут-влакым конденыт.
Пеш йöратем шольым! Но шошо экзамен шуэш. Экзаменлан ямдылалташат жап ятыр кÿлеш. А Витя шльым эре: «Ака-ай! Айда чодрашке каена! Пасушко, коремыш?» йыгыштара. Мыйже:
- Чу, - манам, - теве чыталте изиш: каникулым пуат, яра жапем шуко лиеш. Тунам мöрымат, эҥыжымат чодраште погаш тÿҥалына…
- Мыланем кызытак мöр кÿлеш!.. Кызытак чодрашке кайынем!
- Уке, - манам. – Але мый ом ярсе.
Нигузе «каникул» мутем ок умыло, мыйжат вес семын умылтарен шым мошто. Но кеч кузе гынат, шокшо кечынжак лишыл пасушко, изи коремлашке кокла гычак наҥгаеденам: вет экзаменлан ямдылаш пÿртÿсыштö, яндар южышто адакат сайрак. Тыште шольымат тунар ок чыстыре: теве помжалт лекше лыве-влакым поктылеш, шыҥшальым тоя дене перкалаш тöча; теве рок мÿкш-влакым ончыштеш, куткым рок рож гыч лекмашешыже чывыштал куча. А мый кокла гыч йорт! ончаламат, шыри! воштылалам. «Мод, шольым, мод, - шонем. – Вет тый ынде шкак пÿртÿсым палаш тунемат». Шкеже визымше классышке вончышаш нерген шонем да «Витя шольым тунемаш кошташ тÿҥалеш гын, уло шинчымашем дене полшаш тÿҥалам» манын, ушышкем толын пура.

С.М. Кушаков