Титульная

Биография

Фотографии

Воспоминания

Произведения

Вечер памяти


"Изи корабль"


(Мыскара ойлымаш)

Икана Валерик ден Нина суртеш кодыныт. Ачаж ден аваже пашаш каеныт улмаш. Паша гыч вашке пöртылын кертын огытыл. Мом ышташ? Ик модышат модалтын, весат модмо. Эре ик-кок модышымак модат мо? Йыгыштара!
Валерий шоналтышат, Нина шÿжаржылан ойла (вет тудыжо ынде вич ияш!):
- Айда, Нина, илыше пушым ыштена? Изи корабльым!
- Мо корабльже? Мый ом пале, - öрынрак шÿжарже вашетыш.
- Мый палем! Корабль вÿдыштö коштеш. Тудо шке кая. Мыланем Юрик ойлыш. Айда ыштена?
- Айда, - Нинажат келшыш. Кузе ыштыжашыжым тудо але ок пале. Но вет Валерий пала! Тудо пала да ойла. Туге гынат, изиш шоналтымек, изаж деч йодо: - Кузе мштена?
- Чывиге дене? – Валерикат, шуко шоныде, кенета каласыш.
- Чывиге дене?
Но Валерий пöртышкö пуренат шуын. Тушеч кок ош чывигым нумал лукто. Иктыже изиш йошкаргырак тÿсан, весыже йöршеш ошо.
- Теве тидыже тыланет, - йошкарыгырак тÿсан чывигым öрын шогалше шÿжаржылан шуялтыш, - а тидыже – мыланем. Тыйын чывигет «Камский» лиеш, а мыйын – «Астраханский»! Мый вет тый дечет кугурак улам, «Астраханският» «Камский» деч кугу. Умылышыч? – Валерий пешу умылтара.
- Умылышым. А… ачиймыт толыт гын… чывигым туржаш ойлен огытыл ыле вет?
- Нимат огыл! Ме нуным теве тиде вÿдышко веле чыкена, - Валерий тазеш оптал шындыме вÿдым ончыктыш.
Коктын ик чывиге гыч кучыштат, тазысе вÿдышкö колтышт. Чывиге, чынак, ийын каяш тöчыш. Теве ик йолжым, теве весыжым тарватылын, шÿйжым шуялтыш… Вуйжо вÿдышкö веле керылтеш. Валерий тудым кучышат, вуйжо гыч нöлтале.
- Нина, - умылтара, - тыят мый семынем ыште. Теве тыге. – Шкеже чывиге шуйым кÿшкыла нöлтен кученат, шÿжаржылан ыштен ончыкта.
Нина, тидым ужмеке, шкежат тыгак ышташ тÿнале. Но тудын «Камский» параходшо, «Астраханский» семынак, нигузе ок кай. Ончычшо «параход»-влакышт чик! чиик! ыштылаш тöчат ыле. Тидыжым Валерий «Параход пи-ик! пик! сигналым пуа» мане, умылтараш тыршыш. Но варажым «сигнал» пуымымат чарнышт. Вÿд йымачын вуйыштым нöлтал лукмеке, умшам гына виеш почедат, шÿлышым поген-поген налыт, шÿлаш тыршат.
Ик магал Валерий ден Нина тиге тыршышт. Но илыше пуш, «Камский» ден «Астраханский» прокотышт нигузе ынеж кошт. Варажым гын, йöршын ньымырген возыч: чылт лапаш лийыныт, нимо шотат уке.
- Айда, сита, Нина, - мане пытартышлан Валерий. – Саадак нимо шотат ок лек.
Чывигым коктынат нальычат, вÿд таз гыч луктыч.
- Вот ынде авай вурса, - ыштале Нина. – Ужат, теве кузе туржалтын!
Нина кидысе чывигыжым кудвече покшелан мландеш колтынеже ыле, но чывигыже шочын вочшо коля иге гай льоп! веле вуйжыге, йоджыге мландеш лопак шуйналт возо. Шинчажымат кумалтыш.
Тиде кугурак валерийм орыктарыш, да тудат шкенжыным колтен ончыш.
- Теве ынде логалеш! – шоналтыш Валерий. Да шуко шоныде, шкенжын «прокотшым» пöртончыл йымалсе лаврашке кудалтыш. Тышкыже лач умывальник йымач вÿд чывен шоган, а мушмо годсыжо лавранак шоген. Сöснат тышке садланак пурен возаш йöратен: юалге.
Нина, изи гынат, Валерий изажла ыш ыште. Тудо шке чывигыжм пöртончыко, кече пернымашке пыштыш. Вара, коктынат тарваныштат, уремыш модаш лектын куржыч. Чынжым манаш гынже, Нинажым Валерийже шупшын куржо. Вет аваже толеш гын, кö тыге тÿналмыжым Нина каласен пуа. А тудын ойлыктымыжо ок шу.
Тиде жапыштак, йÿштылмаш гыч Юрик изашт тольо. Тудо ынде кандаш ияш. Йÿштылашат Юлышко кугу рвезе-влак дене коштеш. Пöртышкö тудо пурыш – иктат уке. А кушто Валерий ден Нинаже? Вет нуно мöнгешак кодычыт ыльыс? Толмешке пöртыштак лияш сöреныт ыле. Вет йÿштылаш каймылан чылажат иктаж пел шагат гына лиеш! Теве чывиге-влак. Чылан улыт мо? Нунылан таче але кум кече гына лиеш, садлан аваже тÿго але лукташ каласен огыл. А молан лун гына улыт? Латкокыт ыльыс?
Тыге шонкален, Юрик ик веч вес век пöрт йыр савырныле: койка-влак йымакат ончышто, конга шенгеклат ончал нале - чывиге тыштат, туштат уке! Кушто? «А! – кенета Юрикын ушешыже возо, - мо пöртончылно кия ыле?»
Писын куржын пурышыжла, Юрик чывиге кийымым тогдаенат шуктен огыл. А кö тудым чывиге манын шона ыле?
Юрик мöнгö куржын лекте. Чынак, пöртончыл мучаште ик ночко коляиге гай, колаш тöчышö чывиге кия! Шинчажат кумалтын, йöсын шула. А весыже кушто? Ӱлыкла ончал колтыш, лавраште вес чывигым ужо.
Кудвече покшелне вÿдан таз шинчымым ужмеке, Юриклан чыла кенеташте рам лие.
Тудо пеш вашке пöрт гыч пунан упшым лукто, чывиге-влакым упшышко шыман да эскерен налын-налын пыштыш. Вара упшыжым пöрт окна ончыко, кече перныман верышке шындыш. Шкеже чывиге-влакым пеш чаманен, «илен шуктат гын?» шонкален шинча.
- Мом те ыштен улыда? – Валерик ден Нина пöртылмеке, Юрик изашт нунын деч йодо.
- Прокотым! – Нина «пуйто нимат лийын огыл гай» каласыш.
А Валерий – шып. Тудо нимом ыш каласе. Тудыжо ынде пала-с: сайжак лийын оглы. «Аваммытлан ит каласе» манме гай гына изаже ÿмбак йотышнен ончале.
Изиш кийымек, чывиге-влак поче-поче йÿкым чик! чик! пуаш тÿҥальыч. Йоча-влак пеш куанышт: илат! Нуно чывиге воктеч нимынярат ышт ойырло, ойгырен шинчышт. Чынжымак, ача-авашт толыт гын, кумыньыштланат сайже огыл. Юрикат шкенжым шонкала: вет тудат титакан! Молан тудо как изи-влакым суртеш шкетыштым коден каен?
Теве иган чыве, нимом палыдыме гай пöрт мучко клоклен коштеш, почешышт игышт чияклен куршталыт. А окна ончылно кок шольышт йöсланен кият.
Кÿтÿ толшаш велеш иган чыве, кодшо лу игыжым погалтен, ÿстел йымалан верланыш. Игышт-влак ончыч чивиклен, ик веч вес век шулдыр йымалне шеҥын коштедышт, варажым, верланен шуычат, йыштланышт. Кече ынде роша ÿмбаке волен, ок ырыкте; конгаш таче олтымо огыл. Чыве вет шке пеш шокшо! Юрик шоналтышат, писын упшым нале, ÿстел дек намийыш.
- Мом ыштынет, Юрик? – йодо Валерикше.
- Чывигым аважлан шканже ырыкташ пуэна, вот мо, - тудыжо чояракын шыргыж умылтарыш.
Каласыме – ыштыме! Юрик икте почеш весым – чывиге-влакым авашт йымаке колтыш.
Кÿтÿ толмо годым йоча-влакын авашт, а варажым ачаштат паша гыч тольыч. Эн ончычак нуным Нина вашлие:
- А ме плокотым ыштышна!
- Мом? – аваже, кенета умылен шуктыде, йодо.
- Чывиге дене плокотым. Валерий туныктыш… Только плокотшо ыш кае, вÿд йымаке веле вола…
Аваже ончыч Валерий, варажым Юрик ÿмбаке ончале.
- Мом ыштен улыда, Юрик, умылтаре? – йодо.
Юрик, титакшым пален, ырен кайыш.
- Мый… йÿштылаш кайшым… Валерикмыт чывигым вуйге вÿдеш йÿштылтеныт. Прокотым ыштенна, маныт.
- Чывигышт коленыт?
- Мый нуным кечеш коштышымат, варажым авашт йымаке колтышым. Колашак шунныт ыле. Но ындаже…
Но аваже ойлен пытараш ыл пу, а каласыш:
- Эрла ончена. Илыше огыт код гын…
Илыше огыт код гын мо лиеш, ойлен ыш пытаре, варажымат ойлыдеак кодыш. Но мо гынат туткар лиеш, шоналтышт йоча-влак. Нина гына эре але «шонешт» ок пытаре.
- А мыйын плокотем «Камский» ыле. Валерикын «Астлаханский». Валерий адак изи «колабль» мане.
- Корабльже вет теҥызыште коштеш, а пароходышт Юлышто гына? – ачаже воштылале.
- Ачий! Вет Юлжат ынде тенызыш савырна, корабль-влак кошташ тÿҥалыт, - Юрикат, лÿдыкш эртымым шижын, коклаш пурыш.
- Чын, - ачаже мане. – Ала Валерикат ончыклам шонен модын?
Ачажын Валерик ÿмбак ончалмеке, тудыжо вуйжым кумык ыштыш. Лÿдмылан огыл, уке! Но ачажын тыге воштылмо йöре каласымыжат ситыш: вет тудо титакым ыштенак!
Эрлашын эрдене эрак аваже чывиге-влакым тÿгö лукто. Нуно ынде чырленыт, тÿнат авашт почеш курштал кертыт. Но кушто колаш тöчышö чывиге-влак? Шотла – латкокыт. Чылан улыт. Уэш шотла – тугак. «Плокот»-влак илыжыныт! А кудышт улытнимо пале уке.
Йоча-влак кокла гыч ончычак Юрик кынеле. Эн первояк «илат мо?» ушешыже тенгечсе толын перныш. Авай, манын йодаш тÿҥалын ыле, но вÿтамбалне малымагыч лекшыжла шке чывиге-влакым ужо. Аваже кудвечм ÿштеш ыле, а Юрик тошкалтыш дене волышыжлак писын чывиге-влакым шотлен нале: латкокыт. Латкокыт! Тугеже чылан илат!
Юрик пеш чот куаныш, но аваж деч садак йодде койо:
- Авай, чывиге-влак чылан улыт мо?
- Улыт, эргым, улыт. Йöра але тыйже молодец лийынат. Чывиге-влакым кечеш кошташ да авашт йымак колташ ушешет ок воч ыле гын, таче кок чывигына уке лийыт ыле.
Вара изиш ик-кок гана солго дене шÿкым ÿштылалят, ешарыш:
- А тый вескана изи-влакым шкетыштым петырен ит кодо. Кеҥежым ала тул, ала вÿд… Теве Юлат, ер-влакат тыштак улыт. Эре ÿян мелна огыл, вескана тиде мутемжым умылет, - мане аваже.



С.М. Кушаков
2-3 июль 1956-ий

Используются технологии uCoz